مقدمه
شناسایی به موقع کمبود عناصر غذایی مورد نیاز گیاه کلزا یکی از راههای جلوگیری از کاهش عملکرد آن است. تعیین نیاز کودی مورد نیاز گیاه، از طریق تشخیص ظاهری کمبودها پس از بروز علائم آن در مزرعه، تنها روش و لزوماً بهترین روش نیست، بلکه میتوان از طریق آزمایش خاک و تجزیه بافت گیاه راهکارهای مطمئنتری را اتخاذ کرد. علائم مشاهدهای در مزرعه میتوانند به عنوان مکملی جهت تشخیص کمبود مواد غذایی باشند و مانع از تشدید یا تکرار کمبود شوند. همچنین بهتر است براساس همه اطلاعات موجود، مصرف کود انجام شود. اگر بروز عوامل تنشزا مانند خشکی، بیماریها یا صدمات مواد شیمیایی ترکیب شوند، ممکن است تشخیص دقیق کمبود مواد غذایی دشوار باشد. در این مقاله به بروز علائم کمبود عناصر غذایی در بوتههای جوان کلزا پرداخته است.
نیازهای اصلی غذایی گیاه کلزا
در مقایسه با بسیاری از محصولات زراعی دیگر، کلزا برای تولید عملکردهای بالا نیاز بیشتری به مواد غذایی دارد، به طوری که در مقایسه با گندم، 25 درصد نیتروژن، فسفر و پتاسیم بیشتر و نسبت به گندم، بیش از 2 برابرگوگرد نیاز دارد. روند نیاز کلزا به عناصر غذایی از مرحله 5 برگی به بعد تشدید میشود و افزایش مییابد، در زمان گلدهی به حداکثر می رسد و تا زمان رسیدگی دانه تقریبا با روندی ثابت ادامه مییابد.
۱- نیتروژن
کمبود نیتروژن شایعترین نوع کمبود عناصر غذایی در گیاه کلزا، به خصوص در شرایط مرطوب و سرد محسوب میشود. از آنجایی که نیتروژن در داخل گیاه متحرک است، نشانههای کمبود نیتروژن ابتدا در پیرترین برگها ظاهر می شود. نخستین نشانههای کمبود نیتروژن باعث کاهش رشد می شود و رنگ برگ از سبز تیره به سبز کم رنگ تغییر می کند)شکل 1 (الف)(. برگها کوچک باقی می مانند، به صورت توده ای، ایستاده و عمودی قرار می گیرند و به طور طبیعی باز و پهن نمی شوند تا شکل طبیعی بوته ایجاد شود. بوتههای دارای کمبود نیتروژن، کوچکتر هستند و به طور مشخصی برگهای قدیمی تر آنها بنفشرنگ می شود. تغییر رنگ به بنفش از سطح رویی برگها شروع می شود.
شکل1- (الف)- نشانههای کمبود نیتروژن در مراحل اولیه رشد، (ب)- پیدایش رنگ بنفش در نوک و حاشیه سطح بالایی برگهای پيرتردر نتیجه کمبود نیتروژن،(ج)- گسترش رنگ بنفش از نوک برگ به سمت انتهای برگ در برگهای مسن در اثر کمبود نیتروژن، (د)- گیاهان دارای کمبود شدید نیتروژن با برگهایی که به شکل تودهای عمودی قرار گرفتهاند و ظهور رنگدانههای بنفش و صورتی در سطوح رویی و زیرین برگهای پيرتر، (ه)- کمبود نیتروژن در جوا نترین تا پیرترین برگها، در برگهای جوان نشانههای ازکمبود وجود ندارد، برگهای پیرتر بنفش و زردرنگ می شوند، (ی)- کمبود نیتروژن در یک گیاهِ استقراریافته برگهای پيرتر زردرنگ شد هاند و زردشدن آ نها از حاشيه شروع می شود وبه سمت مرکز برگ پیشرفت می کند.
در برگهای پیرتر، رگبرگهای سطح رویی برگ و حاشیه برگ به رنگ بنفش درآمده و دم برگ نیز بنفش کمرنگ می شود )شکل1 (ب)(. با افزایش سن برگها، در هر دو سطح بالا و زیرین برگ رنگ بنفش از قسمت نوک به سمت انتهای برگ گسترش پیدا می کند. درنتیجه نیمی از برگ بنفش و نیم دیگر سبز کمرنگ می شود )شکل1 (ج)(. با گذشت زمان کل سطح برگ بنفشرنگ شده، سپس برای مدت کوتاهی صورتی)شکل1 (د)(. و بعد به سرعت زردرنگ شده)شکل1 (ه)( و از بوته جدا می شود. برگهای جوان نسبت به برگهای پیرتر، برای مدت طولانیتری سبز باقی میمانند، اما اندازه آ نها در مقایسه با برگ بوتههایی که کمبود نیتروژن ندارند، کوچکتر است. برگهای جدید کوچک هستند، اما نشانه هایی از کمبود ندارند.
زردی برگ در پیرترین برگها از قسمت حاشیه برگ شروع می شود، به تدریج بین رگبرگها به سمت رگبرگ اصلی گسترش پیدا می کند و درنهایت کل سطح برگ را می پوشاند. سپس رگبرگ اصلی از سبز به زرد با حاشیههای قهوهای تغيير رنگ می دهد و درنهایت برگ از گیاه جدا می شود)شکل1 (ی)). از آنجایی که کودهای نیتروژنه کاملاً محلول هستند، کمبود نیتروژن در مراحل اولیه رشد را می توان به راحتی با مصرف کود اوره برطرف کرد. توصیه می شود مقدار یک سوم کود نیتروژن مورد نیاز کلزا )حدود 100 کیلوگرم کود اوره( در پاییز و مراحل اولیه رشد مصرف شود که برای کاهش هدر رفت کود بهتر است این مقدار را پس از آبیاری اول و همراه با آبیاری دومی یا سوم مصرف کرد. همچنین در صورت وجود کمبود و برای جلوگیری از تشدید آن و تضعیف بیشتر گیاه می توان از محلولپاشی اوره با غلظت 5 در هزار با رعایت الزامات محلو لپاشی استفاده کرد.
۲- فسفر
در کمبود فسفر رشد اندام هوایی از همان ابتدا به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد و محدود می شود. بوته های دارای کمبود فسفر همان شکل و رنگ بوتههای سالم را دارند و تنها تفاوت آ نها این است که بوتههای دارای کمبود فسفر کوچکترند. بنابراین تشخیص کمبود فسفر بر اساس نشانههای ظاهری بسیار دشوار است، مگر اینکه رشد بوتهها با بوتههای سالمی که در نزدیکی آ نها قرار دارند، مقایسه شود )شکل 2 (الف)).
شکل 2- (الف) کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد. تنها نشانه کمبود کاهش رشد است. (ب) بوتههای دارای کمبود به همان رنگ و شکل بوتههای سالم هستند، (ج) در حالت کمبود شدید فسفر، در حاشیه برگهای پيرتر نوار بنفشرنگ ایجاد می شود، (د) پیرترین برگها درست قبل از جداشدن از گیاه به رنگ بنفش و سپس به رنگ برنز درمی آیند.
برگهای دارای کمبود فسفر از نظر اندازه بسیار کوچکترند، اما از نظر شکل و رنگ تفاوتی با برگ سالم ندارند)شکل2 (ب)). در صورت ادامه و شدت کمبود فسفر در بیشتر برگها، یک حاشیه باریک بنفشرنگ تشکیل می شود )شکل2 (ج)). در برگهای پیرتر تمامی سطح پهنک به رنگ بنفش و سپس به رنگ برنز درمی آید، این برگها بعدا زردرنگ شده و سپس از گیاه جدا می شوند )شکل 2 (د)).
کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد می توان از کودهایی مانند مونوآمونیوم فسفات به مقدار 50 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. اگر آبیاری کلزا از طریق سیستم آبیاری بارانی یا قطرهای باشد، می توان با مصرف 10 کیلوگرم در هکتار اوره فسفات کمبود فسفر را به راحتی جبران کرد.
۳- پتاسیم
کمبود پتاسیم در گیاه کلزا بسیار مشخص است، اما در گیاهان خیلی جوان، کاهش رشد اندام هوایی تنها نشانه اصلی است. در مراحل بعدی رشد و افزایش سن گیاه، نشانههای مشخص کمبود پتاسیم آشکار میشود. اولین نشانه کمبود پتاسیم، رنگپریدگی نامحسوس بین رگبرگهاست که در سطح برگهای پیرتر ایجاد می شود. با گذشت زمان، رنگپریدگی مشخصتر می شود و در حاشیه برگ شدت بیشتری دارد، ما به سمت قسمت مرکزی و رگبرگ اصلی برگ كمتر می شود. رگبرگها و بافت اطراف آ نها سبز رنگ باقی می مانند)شکل3 (الف)).
شکل 3- (الف) رنگپریدگی نامحسوس حاشیه برگ و بین رگبرگها بهعنوان اولین نشانههای کمبود پتاسیم، (ب) رنگ پریدگی در قسمتهای میانی برگ و لکههای سفیدرنگ نکروزه در نتیجه کمبود پتاسیم، (ج) با گذشت زمان قسمتهای رنگپریده بین رگبرگها به تدریج می میرند و از بین می روند. (د) علائم شدید کمبود پتاسیم در کلزا، رگبرگ اصلی و رگبرگهای فرعی به رنگ سبز تیره درآمده، درحالیکه بیشتر قسمتهای برگ نکروزه شدهاند
قسمتهای رنگپریده به تدریج از بین می روند و لکههای مردهای را به رنگ سفید تا صورتی کمرنگ در سطح برگ ایجاد می کنند )شکل3 (ب)). درنهایت این لکههای مرده )نکروزه( در سرتاسر لبه بیرونی برگ به یکدیگر پیوسته و قهوهایرنگ می شوند. اطراف رگبرگهای اصلی و فرعی به رنگ سبز تیره باقی می مانند )شکل3 (ج)). کمبود پتاسیم باعث بنفش شدن برگها نمیشود. این قسمتها بسیار خشک و نازک شده و درنهایت سفیدرنگ و خشك میشوند. رگبرگها وبافت مجاور آنها سبز رنگ باقی میمانند.
در صورت کمبود پتاسیم و بروز علائم کمبود )شکل4 (د)) چنانچه آب آبیاری و خاک زراعی مشکل شوری نداشته باشد، مصرف 25 کیلوگرم در هکتار کود کلرور پتاسیم می تواند باعث رفع کمبود پتاسیم شود. اما اگر خطر شوری آب و خاک وجود دارد، بهتر است مقدار 10 تا 20 کیلوگرم سولوپتاس در آب آبیاری حل شده و از طریق سیستم آبیاری بارانی یا قطرهای مصرف شود یا با غلظت 5 در هزار محلولپاشی شود. همچنین کود نیترات پتاسیم، کود مناسبی برای مصرف خاکی و محلولپاشی است و محلولپاشی3 در هزار نیترات پتاسیم باعث رفع کمبود خواهد شد.
۴- گوگرد
کمبود گوگرد، شکل و ساختاربرگهای کلزا را بیشتر از کمبود سایر عناصر تغییر میدهد. در ابتدا رشد اندام هوایی کاهش پیدا می کند، بدون اینکه هیچ گونه علائم تغییر رنگی مشاهده شود. با رشد و افزایش سن گیاه، نشانهها مشخصتر می شوند )شکل4 (الف)).
شکل 4-(الف) نشانههای کمبود گوگرد در مراحل اولیه تا میانی رشد کلزا کاهش رشد اندام هوایی اولین نشانه است. برگهای جدید رنگپریده و درنهایت بنفشرنگ می شوند و به طور مشخصی تغییر شکل می دهند، (ب) رنگ سبز روشن برگهای جدید در گیاه دارای کمبود گوگرد. حاشیه برگ جدید به شدت دندانهدار است که تا دمبرگ ادامه پیدا می کند، (ج) تشکیل رنگ بنفش کمرنگ در قسمت بالایی برگ در اثر کمبود گوگرد، (د) برگ سالم (سمت راست) در مقایسه با برگهای دچار کمبود شدید گوگرد. برگهای دچار کمبود پیچیده و لولها ی شکل می شوند، در سطح رویی سبز کمرنگ و در سطح زیرین، بنفش پررنگی را همراه با رگبرگهای سفید نشان می دهند، (ه) پیچیدگی و افتادگی برگها در سطح زمین در بوتههای دارای کمبود گوگرد، برگها در سطح بالایی به رنگ سبز کمرنگ متمایل می شوند و بنفش نامحسوسی را نشان می دهند، درحالیکه سطح زیرین برگ به طور واضح بنفشرنگ می شود، (ی) بوته کلزای دارای کمبود شدید گوگرد، برگها در اطراف رگبرگ اصلی به سمت بالا دچار پیچیدگی می شوند، سطح زیرین برگها بنفشرنگ شده و ر گبرگها سفید هستند.
برگهای جديد سبز کمرنگ و خیلی ضخیم تر از برگهای جوان سالم هستند. حاشیه برگهای دارای کمبود در مقایسه با برگهای سالم به شدت موجدار و دندانهدار است )شکل4 (ب)). در برگهای کاملاً بازشده حاشیه بنفش کمرنگی ممکن است در سطح رویی برگ ظاهر شود )شکل4 (ج)). با گذشت زمان و افزایش شدت کمبود گوگرد، در سطح زیرین برگ رنگ بنفش بسیار پررنگی تشکیل می شود. ضخیمشدن برگها ادامه پیدا می کند، حاشیه برگ به سمت داخل خم شده و برگ لولهای می شود )شکل4 (د)). در گیاهان دارای کمبود گوگرد، برگها به حالت افقی قرار می گیرند و بوتهها در سطح زمین پهن می شوند، درحالیکه در گیاهان طبیعی برگها حالت ایستاده تری داشته و بوته فرم گنبدی دارد (شکل4 (ه)). در کمبودهای بسیار شدید گوگرد، برگ در طول رگبرگ میانی به سمت بالا دچار تاخوردگی شده و در سطح زیرین برگ رنگ بنفش پررنگی تشکیل می شود )شکل4 (ی)). با اینکه گیاه کلزا نیاز زیادی به گوگرد دارد، به دلیل اینکه سولفات، آنیون غالب درخا کهای زراعی استان است کمبود گوگرد به ندرت در کلزا بروز می کند. با این حال در صورت بروز کمبود گوگرد، مصرف گوگرد مایع، گوگرد بنتونیتدار )همراه با تیوباسیلوس( یا گوگرد آلی برای رفع آن مناسب است. البته استفاده از کودهایی با پایه سولفات نظیرسولفات آمونیومی یا سولفات پتاسیم نیز مؤثر خواهد بود.
تشخیص سریع کمبود عناصر غذایی اصلی )پرمصرف(
برای تشخیص سریع کمبود عناصر غذایی اصلی پرمصرف گیاه کلزا نشانههایی وجود دارد که به محض مشاهده آنها در مزرعه میتوان سریعا اقدامات لازم را انجام داد:
نیتروژن
– بوتههای دارای کمبود، کوچکترند.
– برگهای جوان و در حال رشد باریکتر و حالت ایستاده تری دارند.
– در برگهای پیرتر رگبرگ ها و سطح برگ بنفشرنگ میشود، ظهور رنگ بنفش از نوک برگ شروع میشود و دره در دو سطح رویی و زیرین به سمت پایه برگ و دمبرگ اصلی گسترش مییابد.
– رنگ برگ به صورتی و زرد تغییر میکند و برگ میمیرد.
فسفر
– بوتههای دارای کمبود کوچکترند، ولی شکل برگ ها بدون تغییر است.
– درگیاهان دارای کمبود شدید، حاشیه برگ بنفشرنگ میشود که ممکن است درهمه برگ ها بروز کند.
– در برگهای مسن و در حال مرگ، رنگ بنفش در تمامی سطح پهنک مشاهده میشود که بعد برنز رنگ میشود.
پتاسیم
– بافت بین رگبرگی متورم میشود و ضخامت برگ افزایش مییابد.
– لکههای کوچک سفید تا صورتی کمرنگ از حاشیه برگ ظاهر شده و به تدریج به یکدیگر متصل میشوند و به سمت رگبرگ اصلی برگ گسترش پیدا میکنند.
– لکههای تغییر رنگ یافته بین رگبرگ ها به لکههای قهوه ای رنگ مرده تبدیل میشوند، اما رگبرگها سبز باقی میمانند.
– برگ در طول رگبرگ اصلی به سمت پشت خمیدگی پیدا میکند.
گوگرد
-کمبود گوگرد غالبا بر برگهای جوان تأثیر میگذارد.
-کمرنگ شدن سطح رویی برگ و بنفش شدن سطح زیرین برگ
– بنفش یا سفیدشدن رگبرگهای اصلی و فرعی
– افزایش ضخامت برگ
– پیچش برگها به سمت داخل در طول برگ و خمشدن رگبرگ اصلی به سمت بالا
*توصیه تغذیهای کلزا
| نوع کود | زمان کاشت |
| اسید هیومیک | قبل از کاشت |
| کود آلی کامل | بعد از جوانه زنی |
| NPK20-20-20
کود مایع 20-20-20 اسید هیومیک اوره فسفات NPK 15-5-30 گوگرد مایع |
تولید برگ |
| NPK20-20-20
اوره فسفات |
توسعه ساقه |
| کود آلی کامل | قبل از گلدهی |
| سولوپتاس | رشد و غلاف و دانهها |
*توصیه تغذیه¬ای کلزا
نوع کود زمان کاشت
اسید هیومیک قبل از کاشت
کود آلی کامل بعد از جوانه زنی
NPK20-20-20
کود مایع 20-20-20
اسید هیومیک
اوره فسفات
NPK 15-5-30
گوگرد مایع تولید برگ
NPK20-20-20
اوره فسفات توسعه ساقه
کود آلی کامل قبل از گلدهی
سولوپتاس رشد و غلاف و دانه¬ها
بدون دیدگاه