کوددهی گندم

گیاه گندم

گیاه گندم دارای برگ، ساقه بلند و باریک است و در مناطق معتدل با بارندگی بین 30 تا 90 سانتی متر سازگار است. گندم دو با در سال کشت می شود: بهار و زمستان. گندم های بهاره در بهار کاشت می شود و گندم زمستانه در پاییز. هر ساله در ایران و نیز درجهان کاشت گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت اهمیت بسزایی دارد. در ایران بیشترین سطح زیر کشت (تقریبا 4 میلیون هکتار) متعلق به گندم است. با استفاده از کودهای شیمیایی، در صورتی که به اندازه تعادل استفاده کنید، هم خاک اصلاح می شودو هم مواد مغذی خاک حفظ می شود.

برای کاشت گندم باید به پر آبی و کم آبی زمین زیر کاشت دقت کرد، زیرا اگر زمین زیر کشت دارای زهکشی کافی نباشد، کوددهی موثر نخواهد بود. در این صورت اگر آبیاری نیز به صورت غرقابی و ایستا باشد، گندم ها دچار آسیب شدید می شوند. در صورتی که خاک و مقادیر عناصر غذایی موجود در آن به درستی مدیریت نشود، این امر موجب کاهش تولید و عملکرد گندم و کیفیت آن می شود. می توان از طریق کودهای شیمیایی و آلی این نقیصه را جبران نمود.

نیتروژن:

نیتروژن (ازت) اولین عنصر مورد نیاز برای گیاه گندم است و با توجه به شرایط آب و هوایی و پایین بودن مواد آلی، کمبود این عنصر در بیشتر مناطق زیر کشت دیده می شود.

کمبود ازت وسیع ترین و معمول ترین کمبود عناصر غذایی در غلات است. از آنجایی که گندم به نیتروژن کم بسیار حساس است،کمبود این عنصر ممکن است باعث کاهش در اندازه گندم وضعیف شدن دانه ها شود. مهمترین نقش نیتروژن در گیاهان برای تولید وساخت پروتئین می باشد. به علاوه، این عنصر در تولید کلروفیل و نتیجتا فعالیت فتوسنتزی تاثیرگذار است. گیاهانی که با نیتروژن کافی رشد می کنند، رشد سریعی داشته و سبزتر و سر حال تر هستند.

برگ های مسن نسبت به برگ های جوان کم رنگ ترو زرد تر می شود و کلروز(رنگ پریدگی) در نوک برگ ایجاد می گردد. این کلروز در قاعده برگ ها به رنگ سبز روشن تبدیل می شود. کمبود ازت در گیاهان موجب می شود که برگ های مسن تر پژمرده شده و در نهایت رشد متوقف شود و همچنین میزان این نقیصه موجب کاهش عملکرد پروتئین می شود.

عنصر نیتروژن می تواند دربهبود عملکرد گندم نقش آفرینی کند. کودهای شیمیای حاوی نیتروژن می توانند اثر بخشی مطلوبی داشته باشند. این کودها می توانند در تحریک کنندگی نمو ریشه، زودرسی محصول، نمو خوب دانه، افزایش تعداد خوشه، افزایش درصد خوشه های پر شد و افزایش مقدار پروتیین دانه موثر باشند.

فسفر:

عنصر فسفر نیز دربهبود عملکرد گندم اهمیت بسزایی دارد؛ تا جایی که این عنصر موجب تحریک نمو ریشه، زودرسی محصول، افزایش پنجه زنی، افزایش تعداد خوشه و نهایتا نمو خوب دانه می شود.

از مشخص ترین علائم کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد رویشی گندم می توان به کاهش رشد و توانایی گیاه اشاره کرد. تمامی گیاهان مبتلا به کمبود فسفر به رنگ سبز تیره تغییر یافته و نقاط رنگارنگ به صورت تیره و روشن در برگ های مسن نمایان می شوند. علایم اختصاصی در برگ های مسن تر دیده شده، کلروز از نوک برگ پیر شروع می شودو به طرف قائده برگ گسترش می یابد ولی مانند سایر قسمت های گیاه سبز تیره باقی می مانند.

پتاسیم:

پتاسیم نیز در رشد مطلوب و عملکرد بهتر در گیاه گندم موثر است، به طوری که این عنصر موجب بهبود کارکرد فتوسنتز، افزایش مقاومت در برابر برخی از بیماری هاافزایش استحکام و قدرت ساقه، ، بیشتر شدن راندمان استفاده از آب، افزایش میزان پرشدگی در دانه ها، افزایش تعداد خوشه، افزایش اندازه و وزن دانه، و افزایش بازدهی کودهای ازته می شود. لازم به ذکر است که این گیاه در مرحله ساقه رفتن (و پس از آن) بیش از سایر مراحل به کودهای شیمیایی حاوی پتاسیم احتیاج دارد.

کمبود پتاسیم در گندم همیشه در برگ های مسن به صورت خال های نکروزه در طول برگ به وجود می آید و خیلی سریع به طرف حاشیه و نوک برگ ها گسترش می یابد. زمانی کمبود پتاسیم در گندم ها شدید شده باشد، ظاهر گیاه دچار تنش خشکی می شود.

نیاز گیاه گندم به عنصر پتاسیم تقریبا با نیتروژن برابری می کند. گندم ها زمانی که به مرحله ساقه رسیدن به پتاسیم احتیاج دارند. کمبود پتاسیم درگندم باعث ایجاد خال هایی در برگ ها می شود. اگر شدیدا به کمبود این عنصر دچار شوند، گندم دچار خشکی می شود.

گوگرد:

کمبود گوگرد در برخی از مناطق موجب بروز مشکلاتی می شود. این عنصر در تشکیل اسید های آمینه در گیاه گندم نقش مهمی دارد و در نهایت در سنتز پروتئین موثر است و موجب ایجاد افزایش پروتئین دردانه های گندم می باشد. از سویی این عنصر در ساختن کلروفیل نیز نقش ایفا می کند و در صورت کمبود آن، برگ ها به رنگ زرد درمی آیند. گوگرد با بالا بردن قدرت گیاه و زیاد کردن فعالیت آنزیم های اکسید کننده نقش مهمی در بالا بردن تحمل گیاه در برابر کم آبی دارد.

نقش ریز مغذی هایی نظیر آهن، منگنز و روی گیاه گندم 

آزمایشات متعددی که در مناطق متعدد از جمله ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک در منطقه سیستان در جنوب شرقی ایران و ایستگاه تحقیقات کشاورزی اقلید دراستان فارس صورت گرفته است. نتایج این آزمایشات اثر بخشی این عوامل را به طور موثر بر رشد کیفی و کمی محصول گندم نشان داده است. نتایج نشان داد که تعامل اثرات روی و منگنز برافزایش تعداد دانه در هر سنبله و عملكرد دانه و همچنین اثر متقابل روی و آهن بر وزن 1000 دانه موثر است. بیشترین وزن 1000 دانه و بیشترین تعداد دانه حاصل از کاربرد سولفات روی بود. کاربرد کود شیمیایی حاوی آهن و سولفات روی به صورت محلول پاشی بر شاخ و برگ باعث افزایش غلظت روی و آهن شد. کاربرد کود شیمیایی حاوی منگنز نیز بر روی شاخ و برگ منجر به افزایش 7٪ در غلظت منگنز در غلات شد. افزایش سطوح سولفات روی باعث افزایش وزن خشک کل در مرحله گرده افشاني و بيوماس کل، وزن خشک گياه در اوايل ساقه دهي و وزن خشک برگ، ساقه، سنبله و عملکرد دانه و شاخص برداشت در مرحله رسيدگي فيزيولوژيک شد.

نتایج این مطالعات نشان می دهد که کاربرد روی در خاکهایی که با کمبود روی مواجه اند (بسیاری از نواحی جنوب کشور، خاکهای آهکی و با pH بالا و ماده آلی کم) می تواند باعث افزایش رشد برگ و ساقه و در نهایت باعث افزایش رشد رویشی، وزن خشک بوته، عملکرد دانه، شاخص برداشت و به طور کلی افزایش بازدهی محصول در گیاه شود. همچنین کمبود روی در گیاهان از طریق کاهش تولید اکسین، مواد فتوسنتزی و فعالیت های آنزیمی، پروتئین ها و کربوهیدرات ها، افزایش حساسیت غشا ها به اکسیدانت ها و نهایتا کاهش رشد گیاه موجب نقصان رشد و عملکرد دانه گندم می شود. کاهش رشد و کوچکی بوته نیز از دیگر علائم کمبود روی به شمار می رود.

بهترین کود برای رشد گندم فسفر است که موجب افزایش تعداد پنجه‌زنی و تعداد دانه‌های درشت، کاهش تلفات در زمستان, حداکثر کارایی در مصرف آب و بلوغ سریع در زمان برداشت همراه است.

نیتروژن در تمام مراحل رشد باید در دسترس گیاه باشد. نیتروژن با افزایش میزان کلروفیل گیاه باعث افزایش فعالیت فتونستزی و بالا رفتن سطح انرژی گیاه و تولید پروتئین که موجب بزرگ‌تر شدن سلول‌های گیاهی و سطح برگ گندم می‌شود. با توجه به شرایط آب و هوایی کشورمان کمبود نیتروژن در اکثر مناطق دیده می‌شود. تأمین نیتروژن مورد نیاز گندم موجب نرم و سفید شدن دانه، افزایش تعداد خوشه‌ها، رشد بیشتر دانه‌ها، افزایش پروتئین موجود در دانه‌ها می شود.

پتاسیم باعث افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها، افزایش بهره‌وری مصرف آب، افزایش استحکام ساقه‌ها و پر شدن دانه‌ها می شود.

گوگرد موجب تشکیل اسید امینه و به تبع آن افزایش سنتز پروتئین و افزایش پروتئین دانه‌ها می‌گردد. علاوه بر این گوگرد سبب افزایش فعالیت آنزیم‌های اکسید کننده می شود که تحمل گیاه در برابر کم آبی بالا می برد.

مراحل کودهی گندم:

1-کود ازته، کودهای قابل حل با فسفر و اسید هیومیک را به صورت کودآبیاری

2-در شروع پنجه‌زنی محرک‌های رشد را به صورت محلول‌پاشی

3-زمان پنجه‌زنی کود ازته را به صورت خالص و کودهای حاوی ریزمغذی را به صورت محلو پاشی و کودهای قابل حل با پتاسیم را به صورت کودآبیاری

4-در مرحله ساقه‌دهی و قبل از ظهور خوشه‌ها کود ازته به صورت خالص، کودهای شامل ریزمغذی و اسید هیومیک را به صورت محلول‌پاشی و کودهای قابل حل با پتاسیم را به صورت کودآبیاری

5-در مرحله ظهور دانه‌ها کود ازته را به صورت محلول پاشی

6-در مرحله خمیری شدن دانه‌ها کودهای ازته و کودهای ازته و کودهای قابل حل با پتاسیم به صورت محلول پاشی

باتوجه به توضیحات داده شده،کودهای شیمیایی حاوی سه عنصر اصلی نیتروژن، فسفر و پتاسیم و همچنین کودهای حاوی روی و ریز مغذی ها می تواند در بهبود عملکرد گیاه گندم موثر باشد. پیشنهاد سینکو کودهای NPK مایع و پودری و همچنین کود سولفات پتاسیم (سولو پتاس) و سولفات روی است.

منابع :

1) امام، ی. 1382. زراعت غلات. انتشارات دانشگاه شیراز.

2) امام، ی و نیک نژاد، م. 1373. مقدمه ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. دانشگاه شیراز.

3) میرطالبی، س ح. خواجه پور، م ر. حسینی، س م و سلیمانی، ع. 1391. بررسی اثر سولفات روی بر رشد و نمو ارقام گندم شمال فارس. مجله اکوفیزیولوژی گیاهی. سال چهارم. شماره 2.

4) Mohammad R. Pahlavan‐Rada & Mohammad Pessarakli, Response of Wheat Plants to Zinc, Iron, and Manganese Applications and Uptake and Concentration of Zinc, Iron, and Manganese in Wheat Grains, Communications in Soil Science and Plant Analysis, 40: 1322–1332, 2009.